تفسیر آیات 51الی 53 سوره مائده موضوع تحقیق جلسه 20/12/93

(آیه 51)

شأن نزول:

در مورد نزول این آیه و دو آیه بعد نقل کرده‏اند که: بعد از جنگ بدر، عبادة بن صامت خزرجى خدمت پیامبر رسید و گفت: من هم پیمانانى از یهود دارم که از نظر عدد زیاد و از نظر قدرت نیرومندند، اکنون که آنها ما را تهدید به جنگ مى‏کنند و حساب مسلمانان از غیر مسلمانان جدا شده است من از دوستى و هم پیمانى با آنان برائت مى‏جویم، هم پیمان من تنها خدا و پیامبر اوست.

عبد اللّه بن أبى گفت: ولى من از هم پیمانى با یهود برائت نمى‏جویم، زیرا از حوادث مشکل مى‏ترسم و به آنها نیازمندم.                        برگزیده تفسیر نمونه، ج‏1، ص: 524

 پیامبر صلّى اللّه علیه و آله به او فرمود: آنچه در مورد دوستى با یهود بر عباده مى‏ترسیدیم، بر تو نیز مى‏ترسم (و خطر این دوستى و هم پیمانى براى تو از او بیشتر است) عبد اللّه گفت: چون چنین است من هم مى‏پذیرم و با آنها قطع رابطه مى‏کنم، آیه نازل شد و مسلمانان را از هم پیمانى با یهود و نصارى بر حذر داشت.

تفسیر:

قرآن، مسلمانان را از همکارى با یهود و نصارى بشدت برحذر مى‏دارد، نخست مى‏گوید: «اى کسانى که ایمان آورده‏اید، یهود و نصارى را تکیه گاه و هم پیمان خود قرار ندهید» (یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا الْیَهُودَ وَ النَّصارى‏ أَوْلِیاءَ).

یعنى ایمان به خدا ایجاب مى‏کند که به خاطر جلب منافع مادى با آنها همکارى نکنید.

سپس با یک جمله کوتاه، دلیل این نهى را بیان کرده، مى‏گوید: «هر یک از آن دو طایفه، دوست و هم‏پیمان هم‏مسلکان خود هستند» (بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ).

یعنى، تا زمانى که منافع خودشان و دوستانشان مطرح است، هرگز به شما نمى‏پردازند.

روى این جهت، «هر کس از شما طرح دوستى و پیمان با آنها بریزد، از نظر تقسیم بندى اجتماعى و مذهبى جزء آنها محسوب خواهد شد» (وَ مَنْ یَتَوَلَّهُمْ مِنْکُمْ فَإِنَّهُ مِنْهُمْ). و شک نیست که «خداوند چنین افراد ستمگرى را که به خود و برادران و خواهران مسلمان خود خیانت کرده و بر دشمنانشان تکیه مى‏کنند، هدایت نخواهد کرد» (إِنَّ اللَّهَ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ).

 (آیه 52)- در این آیه اشاره به عذرتراشیهایى مى‏کند که افراد بیمارگونه براى توجیه ارتباطهاى نامشروع خود با بیگانگان، انتخاب مى‏کنند، و مى‏گوید:

 «آنهایى که در دلهایشان بیمارى است، اصرار دارند که آنان را تکیه‏گاه و هم‏پیمان خود انتخاب کنند، و عذرشان این است که مى‏گویند: ما مى‏ترسیم قدرت به دست آنها بیفتد و گرفتار شویم» (فَتَرَى الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ یُسارِعُونَ فِیهِمْ یَقُولُونَ نَخْشى‏ أَنْ تُصِیبَنا دائِرَةٌ).                        برگزیده تفسیر نمونه، ج‏1، ص: 525

 قرآن در پاسخ آنها مى‏گوید: همانطور که آنها احتمال مى‏دهند روزى قدرت به دست یهود و نصارى بیفتد، این احتمال را نیز باید بدهند که «ممکن است سر انجام، خداوند مسلمانان را پیروز کند و قدرت به دست آنها بیفتد و این منافقان، از آنچه در دل خود پنهان ساختند، پشیمان گردند» (فَعَسَى اللَّهُ أَنْ یَأْتِیَ بِالْفَتْحِ أَوْ أَمْرٍ مِنْ عِنْدِهِ فَیُصْبِحُوا عَلى‏ ما أَسَرُّوا فِی أَنْفُسِهِمْ نادِمِینَ).

 (آیه 53)- در این آیه به سر انجام کار منافقان اشاره کرده مى‏گوید: در آن هنگام که فتح و پیروزى نصیب مسلمانان راستین شود، و کار منافقان برملا گردد «مؤمنان از روى تعجب مى‏گویند آیا این افراد منافق، همانها هستند که این همه ادعا داشتند و با نهایت تأکید قسم یاد مى‏کردند که با ما هستند، چرا سر انجام کارشان به اینجا رسید» (وَ یَقُولُ الَّذِینَ آمَنُوا أَ هؤُلاءِ الَّذِینَ أَقْسَمُوا بِاللَّهِ جَهْدَ أَیْمانِهِمْ إِنَّهُمْ لَمَعَکُمْ).

و به خاطر همین نفاق، «همه اعمال نیک آنها بر باد رفت (زیرا از نیت پاک و خالص سر چشمه نگرفته بود، و) به همین دلیل زیانکار شدند» هم در این جهان و هم در جهان دیگر (حَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ فَأَصْبَحُوا خاسِرِینَ).